Finansal Kararlarını Etkileyen 11 Bilişsel Olgu
Ay sonu gelmeden hesabın buharlaşması sence de biraz gizemli değil mi? Ben harcamadım ki diyorsun ama banka uygulaması aksini söylüyor. İşte burada devreye beynimizin bazı oyunları giriyor! Para konusunda seni farkında olmadan yönlendiren bazı zihin tuzaklarını birlikte keşfedeceğiz. Cüzdanını sen kontrol ediyor sanıyorsun ama belki de kararları beynin kendi oyunlarıyla çoktan verdi! İşte tam da bu yüzden finansal düşüncelerimizin perde arkasına göz atıyoruz.
1. İlk duyduğun bilgi, tüm kararlarını etkileyebilir.
Mesela bir ürünün fiyatı önce 999 TL olarak gösterilip sonra 699 TL’ye inince “İnanılmaz fırsat!” diye düşünüyoruz. Çünkü ilk gördüğümüz tutar zihnimizde bir referans noktası oluyor. O andan itibaren her şey bu referansın etrafında dönmeye başlıyor. Halbuki o ürün zaten 699 TL edecek bir şey olabilir. Ama biz o ilk fiyatın etkisinden kurtulamayız ve bu da seni beklenmedik bir alışverişe sürükleyebilir.
2. Ekstra gelirlerini ana bütçeden ayırmak yanıltıcı olabilir.
“Bu ay ekstra bir prim geldi, onu rahat rahat harcayabilirim!” diyorsan klasik bir zihin hesabı yapıyorsun. O para da senin normal maaşın gibi değerlendirilmesi gerekirken, bonus ya da hediye muamelesi görür. Bu da seni savurgan kararlara yönlendirebilir. Tüm gelirine eşit mesafede durmayı öğrenmek, uzun vadede cüzdanını korur.
3. “Ufak tefek harcamalar bir şey yapmaz” düşüncesi cüzdanı sessizce boşaltır.
Gün içinde aldığın kahve, ara öğünler, uygulama içi satın alımlar ya da kargo farkı gibi küçük masraflar farkında olmadan büyük toplamlar oluşturur. Çünkü bu harcamalar bütçelik değil, günlük gibi algılanır. Beynin bu küçük miktarları önemsiz görmeye eğilimlidir oysa ay sonunda bakınca o ufak tefekler bir araya gelerek ciddi bir meblağ olabilir. Bu nedenle sık yapılan küçük harcamalar da büyük resme dahildir. Hatta bazen en çok bu küçük alışkanlıklar hedeflerinden seni uzaklaştırır.
4. Bir şeyin lazım olduğunu zannetmek çoğu zaman beynin iyi oynadığı bir oyundur.
Benzer pantolonum var ama bu model farklı dediğin anda beyin devreye girip onu ihtiyaç gibi gösterir. Oysa bu bir istekten ibarettir ama sen kendini ikna etmişsindir bile. Bu yanılsama alışveriş merkezlerinde, online sitelerde, reklamlarda sık sık tetiklenir. Çünkü beynimiz, mantığı bir kenara bırakıp duygularla karar verir. Bu da seni gerçekten ihtiyacın olmayan harcamalara iter. Alışveriş yaparken “Bu gerçekten lazım mı, yoksa sadece şu an çok mu hoşuma gitti?” sorusunu kendine sormak büyük fark yaratabilir.
5. Bugünün keyfi, yarının planından baskın gelir.
“Bugün dışarıda yiyeyim, yarın bakarız” diyorsan seni anlıyoruz çünkü beyin kısa vadeli hazlara bayılır! Uzun vadeli hedefler? Onlar biraz sıkıcı gelebilir. Ama ne yazık ki bu anlık mutluluklar, bütçeyi en çok zorlayan şeylerden biri. Bazen pizzayı değil, hedeflerini beslemek gerek!
6. Ücretsiz olan her şey daha çekici gelir.
Ücretsiz kargo için 200 TL daha harca cümlesine kim hayır diyebilir ki? Ama aslında bedava olan şey uğruna fazladan para harcamış oluyorsun. Ücretsiz kelimesi öyle güçlü ki, beyin hemen oraya odaklanıyor ve mantığı devre dışı bırakıyor. Yani bedava diye harcadığın paranın aslında sana ne kadara mal olduğunu fark etmiyorsun.
7. Başkalarının ne yaptığı seni doğrudan etkiler.
Komşunun yeni arabası, arkadaşının tatil paylaşımları… Bunlar seni istemediğin harcamalara itebilir. Çünkü farkında olmadan kendini karşılaştırır ve benim neyim eksik dersin. Ama unutma, herkesin finansal durumu farklı. Sen kendi yolunda yürümeye devam et, bütçene sadık planlarla ani borçlanmaların önüne geçersin.
8. Değişim yerine mevcut durumu korumayı tercih edersin.
Banka hesabında duran ama düşük faiz getiren birikimini farklı bir yatırım aracına geçirmekte zorlanıyorsan, yalnız değilsin! Beynimiz, bildiğimiz ve alıştığımız şeylere sadık kalmayı sever. Halbuki o mevcut hal sana uzun vadede bir şey kazandırmıyor olabilir. Bu zihinsel konfor alanı, seni gelişimden uzak tutabilir. Biraz araştırma ve minik adımlarla bu alışkanlığı kırmak mümkün!
9. Kendine fazla güvenmek, finansal hataların davetiyesidir.
Ben ekonomiyi iyi bilirim, piyasayı ben çözdüm gibi düşünceler, bazen seni gerçeklerden uzaklaştırabilir. Aşırı güven, yanlış kararları doğru sanmana neden olabilir. Özellikle yatırım konularında bu yanılgı büyük kayıplar doğurabilir. Herkes hata yapabilir mesele bunu fark etmek ve öğrenmek!
10. Herkes yapıyorsa doğru sanma tuzağı.
Bütün arkadaşların kriptoya giriyorsa, sen de ben de girmeliyim diyebilirsin. Çünkü kalabalığın yaptığı şey, otomatik olarak doğru gibi gelir. Bu da seni analiz etmeden kararlar almaya sürükleyebilir. Oysa her yatırım, kişisel bir karardır. Sürünün değil, kendi planının peşinden git!
11. Çok fazla seçenek, karar vermeyi zorlaştırır.
Bugün hangi yatırım aracını seçsem? Bu kredi kartının kampanyası mı daha iyi, diğeri mi? Sürekli seçenekler arasında sıkışmak, zihni yorar ve seni en kolayı seçmeye iter. Bu da bazen en mantıklısı olmayabilir. Kararlarını sadeleştir, kriterlerini önceden belirle ve yorulmadan doğruya yönel!
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
Yorum Yazın