719 Birinci ve LGS Tartışmaları: Sınav Güvenliği mi, Eğitim Sisteminin Çarpıklığı mı?
Sınav açıklandı, sosyal medyada çalkantı başladı:
⛔️ “Sınav çok zordu ama 719 birinci çıktı!”
⛔️ “Diyarbakır’dan 300 birinci çıktı!”
⛔️ “Kesin sorular çalındı!”
Peki gerçek ne? Uzmanlar(!) konuşuyor ama ölçme-değerlendirme işinin merkezinden konuşan pek yok. Bu yüzden birkaç temel hatırlatma yapmak istiyorum. Ama önce şunu not düşeyim: Türkiye’de eğitim tartışması hep siyasi kampların arasında sıkışıyor. Yıllardır eğitim sisteminde soruların çalındığı, cemaatlerin “cihat” diye sınav gasp ettiği bir ülkenin hafızasında bu komplo refleksi kolay kolay silinmez. Ancak bugün konuşmamız gereken konu sınav güvenliği değil, eğitim sisteminin çarpıklığıdır.
Bu yazıda ölçmecilerin gözüyle birkaç teknik meseleye değiniyoruz.
“Zor Sınav” Diye Çığıranların Bilimsel Dayanağı Yok
Sınav klasik test teorisiyle hazırlanıyor. Yani sınavın kolay mı zor mu olduğu sonuçlardan sonra anlaşılır. Klasik test teorisiyle hazırlanan sınavların parametreleri grup bağımlıdır. Başka gruba uygulandığında parametreler değişebilir. Sınavdan çıkar çıkmaz “çok zordu” diyen herkes, sadece kişisel kanaat bildiriyor.
Bu sene madde analizleri gösterdi ki sınav ne aşırı kolay ne de felaket zordu. Ama asıl mesele burada değil: Türkiye gibi sınav takıntılı ülkelerde sınav, eğitim sisteminin özü hâline getirildiği için, çocukların bilgiye nasıl ulaştığı göz ardı ediliyor. Çocuk sınava çalışarak mı öğrendi yoksa ailesinin sağladığı sosyal destekle mi başarılı oldu, bunu konuşmuyoruz.
Bir Ölçme Aracı Geçerlilikten Yoksunsa İster Çalın, İster Çalınmasın Adaletsizdir
Geçerlilik ölçme-değerlendirmenin temel kavramıdır. Amacınız “akademik başarıyı ölçmek”se, o akademik başarıya hangi yollarla ulaşıldığı da önemlidir.
Bugün Türkiye’de sınav, sadece akademik bilgi değil; gelir düzeyi, ebeveyn eğitimi, kitap sayısı gibi değişkenleri de ölçüyor. Bu nedenle LGS teknik anlamda geçerli olsa da sosyolojik bağlamda geçerliliği sıfırdır. Üst düzey bilişsel becerileri ölçtüğünü iddia eden LGS, aslında sosyo-ekonomik refah haritası çıkarıyor.
Dahası, fen liselerine çocuk seçiyorsun ama çocukları din kültürü, sosyal bilgiler gibi derslerle elemeye çalışıyorsun. Bu nasıl geçerlilik?
719 Birinci Sorun Değil, Sistemin Aynasıdır
Eğer 64 ilden 719 birinci çıkıyorsa bu şunu gösteriyor:
✔️ Türkiye’de sınav “çalışılabilir” bir kod hâline geldi.
✔️ Veliler, okullar, özel kurslar LGS’yi çözmeyi öğrendi.
✔️ Öğrenciler eğitim almadı, sınav taktiği eğitimi aldı.
Özel okullardan birinci çıkmasının artışı da bunun göstergesi. Bu tablo çocukların başarısı değil; sistemin ekonomik ayrışmasının yansımasıdır.
Diyarbakır’dan 300 Birinci Çıkmadı: Saf Dezenformasyon
Bu yıl yine Diyarbakır üzerinden yanlış bir bilgi dolaştı: “Diyarbakır’dan 300 birinci çıkmış.” Hayır, böyle bir şey olmadı. Resmi rakamlar açık: Türkiye genelinde 719 tam puan alan öğrenci var ve bunlar 64 farklı ilden çıkmış. Diyarbakır’dan çıkan birinci sayısı birkaç öğrenciden ibaret.
Bu söylem, klasik Türkiye reflekslerinden biri: Belli iller ve okullar üzerinde önyargı üretip sınav sistemine olan güveni daha da zedeliyoruz. Gerçek veriler ortadayken, çocukların emeğini karalamak çok büyük haksızlık.
Özel Okul Gerçeğini Yok Saymak Saçmalık
İşin daha büyük gerçeği şurada: Birincilerin çoğunluğu özel okuldan çıkıyor. Çünkü bu çocuklar yıllarca sistematik hazırlandı. Özel okulda okuyan çocuk ilkokuldan itibaren sürekli deneme sınavına giriyor, birebir ders alıyor, soru tipleri ezberletiliyor.
Türkiye’de eğitimde fırsat eşitliği çoktan çöktü. Sınav, ne yazık ki fırsat eşitsizliğinin bir sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Bu kadar birinci çıkmasının sebebi soru çalınması değil; zenginle fakir arasındaki uçurum.
Bakanlık Nihayet Aşırı Zorluk Takıntısını Bırakmış Görünüyor
Bir güzel gelişme: Bakanlık yıllardır yaptığı o “her soruyu zor yapalım da elemeye oynayalım” takıntısından biraz sıyrılmış. Sınav bu yıl daha adil ayarlanmış, birkaç seçici soruyla asıl fark yaratılmış.
Ölçme bilimi ne diyor? Sınav, öğrencinin bilgiyi anlamasını ölçmeli, boğup yıldırmamalı. Bu yılın sınavı, “zor yapalım da çocuklar sürünsün” döneminden biraz daha uzaklaşmış gibi duruyor. Bu doğru bir adım.
LGS Artık Bir Kod: Çocuklar Küçük Yaştan Sisteme Gömülüyor
Şunu unutmayalım: Bu sınava giren çocuklar 2018’de ikinci sınıftaydı. Tüm eğitim hayatlarını LGS odaklı geçirdiler. Veliler, öğretmenler, okullar yıllarca bu çocukları sınav için kodladı. Sınav kodları, çalışma sistematiği artık çözülmüş durumda.
Bu şartlarda yüksek birinci sayısı şaşırtıcı değil, normal. Çocuklarımız eğitim görmüyor; “LGS performansına göre şekillenen bir hayat” yaşıyor.
Adını Ne Koyarsan Koy, Sınav Sınavdır!
Bu ülkede yıllarca şunu dinledik:
“Sınavı iyileştirelim.”
“Sınavın adını değiştirelim.”
“Sınava not, etkinlik de ekleyelim.”
Ama ölçme biliminin cevabı nettir: Sıralama yapıldığı sürece sosyal destek değişkenleri kazananı belirler. LGS’yi kaldır TEOG yap, TEOG’u kaldır başka bir şey yap; sonuç değişmez. Sınav varsa çocuklar ailenin imkânları kadar başarılı olabilir.
Ne Yapmalı? Çözüm Var, Cesaret Yok
Ben yıllardır söylüyorum, Onedio’daki yazımda da açıkça ifade ettim: Bu ülkede sınavı kaldırmak teknik olarak mümkün, siyasi irade isterse yarın kaldırabilir. Nasıl?
✅ 2026-2027 itibarıyla kademeli sınavsız geçiş ilan edilmeli.
✅ Üst düzey fen, sosyal bilimler gibi okullar ARGEM/BİLSEM sistemiyle ayrı tutulmalı.
✅ Diğer tüm Anadolu ve proje okulları “akademik lise” çatısında yeniden organize edilmeli.
✅ Meslek liseleri kampüsleşmeli, memlekete göre uzmanlaşmalı, istihdamla desteklenmeli.
✅ Mahalle liseleri kampüsleşmeli, rekabet ve fırsat adaleti sağlanmalı.
✅ Büyük katılımlı çalıştaylarla dönüşüm sosyolojik açıdan tartışılmalı.
Son Söz: Sınavı Değil Sistemi Tartışalım
Asıl konuşulması gereken sorular maalesef yine gündemin dışına itildi. Bu ülkede çocukları sınav yarışıyla tüketip sonra başarılarını itibarsızlaştırmak moda haline geldi. Oysa gerçek tartışma şu olmalı:
❓ Senin bu kadar birinciyi hak ettiği eğitim kurumlarına yerleştirecek altyapın var mı? Sınav başarıyı ölçüyor ama sonrasında çocuklara ne sunuyorsun?
❓ Sadece bir yanlış yaparak tam puanı kaçıran binlerce çocuk ne olacak? Üç-dört yanlış yapan ama yıllarca emeğini ortaya koyan çocukların kaderi nasıl şekillenecek?
❓ Nitelikli liseler arasındaki uçurum hâlâ kapanmadıysa, bu sınav gerçekten adil mi? Yoksa iyi liseler sadece özel okul mezunlarının mı hakkı haline geldi?
❓ Sınav baskısının yarattığı sosyo-psikolojik travmaya dair hangi somut çözümün var?
Türkiye sınavlarını konuşmaya devam edecek ama görünen o ki yine yanlış yerden konuşacak. “Çalındı mı, çalınmadı mı?” tartışmalarıyla esas meseleyi yine kaçıracağız: Eğitimin özünü, fırsat eşitliğini, çocukların iyi bir yaşam hakkını konuşmayacağız.
Velhasıl yine eğitimi siyasi kavgaların malzemesi yapan bir ülkenin tablosuyla karşı karşıyayız. Sınavı bir toplumsal elemeye, sınıf ayrışmasına çeviren bu sistemle nereye varılır, açıkçası umutlu değilim.
Bu tartışma “soru çalındı mı” tartışması değil. Sınav sonuçları sosyal sınıf haritasıdır. İyi sınavla kötü eğitim sistemi süslenmez. Çocuklar sınavda değil eğitimde başarılı olmalı. Türkiye’de sınavı kaldırmak teknik olarak çok mümkün ama tercih edilmiyor. Neden? Çünkü sınavlar, sistemin işleyişteki eşitsizliklerini kapatan kolay bir yöntem. Sınavsız sistem ise gerçek sorunları görünür kılar.
Ve evet: Türkiye isterse sınavsız bir sisteme geçebilir, yeter ki siyasi irade olsun.
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
