Afrika’dan 'Haritaları Düzeltin' Hareketi
Dünyanın en yaygın kullanılan haritası, kıtaların gerçek boyutlarını çarpıtarak algılarımızı nasıl şekillendiriyor?
Geçen ay Afrika Birliği’nin Addis Ababa’da yapılan toplantısında, dünya geneli kullanılan haritaların değiştirilmesi istiyor. Dünyada pek ses getirmedi. Ancak, hepimizin rahatsız olduğu bir durumu yani “Afrika’yı gerçek boyutları ile gösteren haritayı” gündeme taşıyorlar. Peki, haritalar nasıl değişecek?
Afrika Birliği ülkeleri, “Correct the Map” kampanyasına katılıp Mercator projeksiyonunun eğitimde ve kurum iletişiminde Equal Earth (Eşit Dünya) ile değiştirilmesini istiyor. Ve haritacılık tartışmasını ilk kez bu ölçekte politik gündeme taşıyor. Mercator haritası, kutuplara yaklaştıkça kara parçalarını şişirir; bu yüzden Grönland Afrikalıymış gibi görünür, oysa Afrika Grönland’dan yaklaşık 14 kat büyüktür. Bu sadece coğrafi bir nüans değil; algı, saygınlık ve yatırım akışlarını etkileyen kalıcı bir çarpıtma.
Haritalar Neden 'Tarafsız' Değildir?
Senegalli iletişimci Fara Ndiaye’nin sözleri meseleyi özetliyor: “Haritalar tarafsız değildir. Nasıl öğrendiğimizi, gücü nasıl hayal ettiğimizi, kendimizi nasıl gördüğümüzü şekillendirirler.” (Speak Up Africa, Dakar). Bu söylem, Afrika No Filter ve Speak Up Africa’nın yürüttüğü “Correct the Map” kampanyasının temelidir. Afrika Birliği Komisyonu başkan yardımcısı Selma Malika Haddadi de Mercator’un Afrikalıları “marjinal” gösterdiğini vurguluyor.
Nedir Bu Mercator ve Alternatif Neler Sunuyor?
Dünyanın en yaygın kullanılan haritası olan Mercator projeksiyonu, 456 yıldır dünya algımızı şekillendiriyor. Ancak bu harita, Afrika’yı gerçekte olduğundan çok daha küçük gösteriyor ve bu durum, kıtanın küresel algılanışını derinden etkiliyor. Afrika Birliği’nin öncülük ettiği “Correct the Map” kampanyası, bu çarpıtmanın düzeltilmesi için tarihi bir çağrı yapıyor.
Mercator’un Karanlık Mirası
Mercator projeksiyonundaki çarpıtma rakamlarla ortaya konulduğunda şaşırtıcı boyutlara ulaşıyor. Afrika, 30,4 milyon kilometrekarelik yüzölçümüyle Rusya’nın (17,1 milyon km²) neredeyse iki katıdır, ancak haritada Rusya daha büyük görünür.
Daha çarpıcı örnekler şunlardır:
Grönland yanılsaması: Mercator haritasında Afrika büyüklüğünde görünen Grönland, gerçekte Afrika’nın sadece 14’te biri kadardır. Bu, 2,2 milyon km²’lik Grönland’ın, 30,4 milyon km²’lik Afrika ile aynı boyutta gösterilmesi anlamına gelir.
Avrupa’nın şişirilmiş görüntüsü: Toplam 10,2 milyon km² olan Avrupa, Mercator’da Afrika’nın üçte biri kadar büyük görünürken, gerçekte Afrika üç kat daha büyüktür.
Amerika Birleşik Devletleri’nin çarpıtması: 9,8 milyon km²’lik ABD, haritada gerçekte olduğundan dört kat büyük görünür.
Algının Gücü
Stanford Üniversitesi’nden Psikolog Dr. Susan Fiske’nin araştırmaları, haritaların insan algısı üzerindeki derin etkilerini ortaya koyuyor. Mercator projeksiyonuna maruz kalan öğrenciler, Afrika’yı sistematik olarak olduğundan küçük, Avrupa’yı ise büyük algılıyor. Bu durum, coğrafi bilginin ötesinde kültürel önyargıları da pekiştiriyor.
Kimlik ve gurur meselesi: Afrika No Filter’ın 2024 araştırması, 15.000 genç Afrikalıyı kapsıyor. Araştırmaya göre, katılımcıların %73’ü kıtalarının gerçek boyutunu bilmiyor ve bu durum kıtasal gurur eksikliğine yol açıyor. Speak Up Africa’nın kurucu ortağı Fara Ndiaye’nin ifadesiyle: “Haritalar tarafsız değildir. Nasıl öğrendiğimizi, gücü nasıl hayal ettiğimizi, kendimizi nasıl gördüğümüzü şekillendiriyorlar.”
Equal Earth Projeksiyonu Çözüm mü?
2018 yılında kartograflar Tom Patterson, Bojan Šavrič ve Bernhard Jenny tarafından geliştirilen Equal Earth projeksiyonu, bu soruna bilimsel bir yanıt sunuyor. Bu projeksiyon, alansal doğruluğu korurken estetik görünümü de maksimize ediyor.
Her kıtanın gerçek boyutunu doğru yansıtıyor… Gall-Peters projeksiyonundaki aşırı uzama problemini çözüyor… Geleneksel harita görünümünü koruyor.
Karşılaştırmalı analiz yapacak olursak: Equal Earth’te Afrika, gerçek boyutlarıyla 30,4 milyon km² olarak görünür. Bu, kıtanın içine ABD (9,8 milyon km²), Çin (9,6 milyon km²), Hindistan (3,3 milyon km²), Japonya (0,4 milyon km²) ve Avrupa’nın büyük bölümünün (10,2 milyon km²) sığabileceği anlamına gelir.
Correct the Map Hareketi
Afrika Birliği’nin desteklediği bu kampanya, sadece harita değişikliği değil, paradigma değişimi hedefliyor. Selma Malika Haddadi, AU Komisyonu başkan yardımcısı, bu durumu “kartografik marjinalleşme” olarak tanımlıyor.
Kampanyanın hedefleri arasında, eğitim sistemlerinde Equal Earth projeksiyonunun benimsenmesi, BM ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların harita politikalarının değiştirilmesi ve medya kuruluşlarının farkındalık yaratması bulunuyor.
Ekonomik ve Jeopolitik Sonuçlar
Londra School of Economics’ten Prof. James Robinson’ın araştırmaları, harita algısının ekonomik yatırım kararlarını etkilediğini gösteriyor. Afrika’ya yapılan doğrudan yabancı yatırımlar, 2023’te 53 milyar dolar olarak gerçekleşirken, bu rakam kıtanın gerçek potansiyeli ile orantısız kalıyor.
Pazar büyüklüğü algısı: McKinsey Global Institute’un 2024 raporuna göre, yatırımcıların %68’i Afrika’nın pazar büyüklüğünü olduğundan küçük algılıyor. Bu durum, toplam 1,4 milyar nüfuslu kıtanın ekonomik potansiyelinin değer kaybetmesine yol açıyor.
Eğitim Sisteminde Değişim İhtiyacı
UNESCO’nun 2024 verilerine göre, dünya genelinde eğitim müfredatlarının %87’si hala Mercator projeksiyonunu kullanıyor. Bu durum, milyonlarca öğrencinin çarpık coğrafi algıyla büyümesi anlamına geliyor.
Başarılı örnekler de hayata geçmiş durumda: Güney Afrika, 2023’te tüm devlet okullarında Equal Earth projeksiyonuna geçiş yaptı. Kenya, coğrafya müfredatında her iki projeksiyonu da öğretiyor. Gana ise, üniversite hazırlık programlarında Equal Earth kullanımını zorunlu kıldı.
Eleştirmenler, kampanyanın aşırı politikleştirildiğini savunuyor. Her şeye rağmen, Mercator’un hala geçerli kullanım alanları olacağı da öngörülüyor: Denizcilik navigasyonu, havacılık rotaları ve yerel ölçekli haritalar gibi…
Ancak bu geçerli kullanımlar, genel coğrafi eğitimde Mercator’un hakimiyetini haklı çıkarmıyor.
Görsel Kaynağı: Strebe
Adalet İçin Harita
Afrika’nın harita mücadelesi, basit bir teknik tartışmadan çok daha derin anlamlar taşıyor. Bu, yüzyıllardır süren kartografik adaletsizliğe son verme çabası. Moky Makura’nın ifadesiyle, Mercator projeksiyonu “dünyanın en uzun yanlış bilgilendirme kampanyası” olarak tarihte yerini alabilir.
Equal Earth projeksiyonu mükemmel bir çözüm sunmasa da, adil bir temsil için önemli bir adım. Gerçek değişim, harita projeksiyonundan ziyade, dünya algımızı şekillendiren önyargılarımızı sorgulamakla mümkün olacak.
Afrika’nın gerçek boyutlarını görmek, sadece coğrafi bir düzeltme değil, aynı zamanda kıtaya ve insanlarına daha saygılı bir bakış açısı geliştirmek anlamına geliyor. Bu mücadele, 21. yüzyılda cartographic justice (kartografik adalet) kavramının ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.
Haritalar dünyayı nasıl gördüğümüzü şekillendirdiği için, Afrika’nın haklı yerini alması sadece coğrafi değil, aynı zamanda sosyal bir adalet meselesi. Equal Earth projeksiyonu bu yönde atılan değerli bir adım olarak, gelecek nesillerin daha adil bir dünya algısıyla büyümesine katkı sağlayabilir.
Neden Şimdi?
Çünkü yeni yüzyılın büyük tartışmaları ölçekle ilgili: İklim etkisi, nüfus baskısı, gıda sistemleri, madenler, biyolojik çeşitlilik, altyapı… Bunların tümü alan-duyarlı haritalarla daha adil anlatılır.
Afrika’yı gerçek ölçüsüne yerleştirmek, yalnız bir kıtanın gururunu iade etmek değildir; öğrenmeyi, politikayı ve sermaye akışlarını gerçekliğe yaklaştırmaktır.
Haritalar dünyayı sadeleştirir ama bazen sadelik, gerçeği gölgeler. Sınıflarınızda, bültenlerinizde, raporlarınızda ve sunumlarınızda “amaç için doğru projeksiyonu” seçin. Çünkü bir kıtanın ölçeğini düzeltmek, dünyaya dair fikrimizi düzeltmektir.
Evinizde küre bir dünya haritası bulundurun. Haritaya doğru bakalım, algıyı düzeltelim.
Zuhal Mansfield / 9 Eylül 2025
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
