Medeniyetin Manevi Dayanağı ve Modern İnsanın Yönsüzlüğü
Hayat bazen bir kıymık gibi batar insanın içine. Görülmez, küçüktür belki ama içten içe sızlatır. Modern zamanlarda bu sızı, çoğu zaman adını koyamadığımız bir eksiklik duygusu olarak kendini gösterir. Her şey var gibidir ama hiçbir şey tamam değildir. Teknoloji gelişmiş, şehirler büyümüş, seçenekler çoğalmıştır ama insan bir türlü kendini bütün hissedemez. İşte bu yabancılaşmanın kökleri, sadece bireysel değil, kolektif hafızanın da parçalanmasında gizlidir. İnsan sadece bireysel kimliğiyle değil, ait olduğu kültür ve medeniyetin kodlarıyla da şekillenir. O kodlar kaybolduğunda, anlam da peşi sıra çözülür.
Tarih boyunca medeniyetler, sadece maddi yapılarla değil, manevi dayanaklarla var olmuştur.
Bu dayanakların başında ise vahiy gelir. Vahiy kelimesi ilk bakışta dindar bir çağrışım yapabilir ama onu sadece inanç bağlamında anlamak, etkisini daraltmaktır. Vahiy, aynı zamanda insanlık tarihinin kolektif bilinci, etik pusulası, yön bulma arayışıdır. Bu anlamıyla bakıldığında vahyin rolü, sadece bir dine mensup insanların değil, tüm insanlığın ortak birikiminin parçası olarak değerlendirilebilir. Büyük medeniyetlerin çıkış noktasında bu ortak hafızaya bağlılık vardır. Veda'ların yankılandığı Hindistan, Konfüçyüs'ün öğütlerinin şekillendirdiği Çin, Musa'nın ve İsa'nın iz bıraktığı Ortadoğu ya da Kur'an'la yeniden inşa edilen İslam coğrafyası... Her biri, gökten yere inen bir sözle şekillenmiştir.
Ancak zaman içinde bu söz unutulmuş, yorumlarla gölgelenmiş, siyasi ve ekonomik hesaplarla yeniden biçimlendirilmiştir. Vahiyden kopan medeniyet, bir süre daha eski itiş gücüyle yol alabilir ama yönünü kaybetmeye mahkûmdur. Çünkü neyin doğru neyin yanlış olduğunu belirleyen sabit bir referansı kalmamıştır. Vahiy, sadece bir kural kümesi değil, aynı zamanda insanın kendi sınırlarını fark etmesinin de aracıdır. Aklı kutsayan modern dünya, zamanla bu sınır farkındalığını kaybetmiş; ölçemediğini yok saymaya başlamıştır. Bu da beraberinde ölçüsüzlüğü, haddi aşmayı, kibri getirmiştir. Teknoloji ve bilim ilerledikçe, insanın içsel dünyası küçülmüş; kalabalıklar içinde yalnızlık artmıştır.
Batı düşüncesi, vahiy olmadan bir medeniyet kurulamayacağını fark etmiş ama bu ihtiyacı farklı yollarla karşılamaya çalışmıştır. Auguste Comte'un insanlık dini kurma çabası, bilimi bir tür din gibi konumlandırma gayreti, sanatçıyı yeni peygamber ilan etme eğilimleri, bu arayışın sonuçlarıdır. Fakat bu arayışlar, hakiki olanın yerini tutamamıştır. Çünkü insanın ruhunu doyuran şey sadece bilgi değil; anlamdır. Ve anlam, aklın değil, daha derin bir sezginin konusudur. Kur’an bu anlamda sadece Müslümanlar için değil, insanlık için yaşayan bir mirastır. Onu özel kılan sadece ilahi olduğu iddiası değil; aynı zamanda tarihsel olarak en sağlam şekilde aktarılmış ve korunmuş olmasıdır. Kur’an, medeniyetin yalnızca temeli değil, aynı zamanda onun vicdanıdır.
Her medeniyet, bir zaman tahayyülü ile var olur. Kur’an, zamanı beş vakitle bölerek hem bireyin hem toplumun ritmini ayarlar.
Namaz, yalnızca bir ibadet değil; zamanı kutsama biçimidir. Zamanı kutsamak, yaşamı bilinçle yaşamak anlamına gelir. Modern hayatın kaygı ve hız sarmalı içinde kaybolan insan, durup düşünmekten, nefeslenmekten uzaklaştıkça kendi merkezini de kaybeder. Kur’an, bu merkeze davettir. Kendini, çevreni ve yaşadığın hayatı yeniden okuma çağrısıdır. Her şeyin hızlıca tüketildiği bir çağda, Kur’an hatırlamayı önerir. Zikir, yani hatırlama, sadece geçmişi değil, insanın ne olduğunu hatırlamasıdır. Çünkü asıl unuttuğumuz şey budur.
İslam düşüncesi, varlığı katmanlı görür. Maddi olanla sınırlı olmayan bu bakış, insana sadece görünenle yetinmemeyi öğretir. Kalp, bu anlamda aklın göremediğini hisseden merkezdir. Vahiy de kalbe hitap eder. O yüzden Kur’an’da en çok geçen emirlerden biri “düşünmez misiniz?”, “akletmez misiniz?” çağrısıdır. Bu, kör bir inanç değil, aktif bir bilinç inşasıdır. Modernliğin insanı bilgiyle doldurup bilgelikten uzaklaştırmasına karşı, Kur’an anlamın peşinden gitmeyi önerir. Varlığın sahibini hatırlamak, bu varlık içinde kendine bir yer bulmanın ön koşuludur.
Vahiy, sabiteler sunar. Değişen dünyada insanın tutunabileceği anlam sütunlarıdır bunlar. Bu sütunlar olmadan etik, sadece göreceli bir yorum olur. Ahlak, bağlamdan bağlama değişen bir araç haline gelir. Bu da medeniyetin çözülmesidir. Çünkü medeniyet, sadece fiziki birikim değil; anlamın sürekliliğidir. Kur’an’da bu süreklilik, hem lafzen hem ruhen korunmuştur. Bu koruma hali, onu sadece kutsal değil, aynı zamanda güvenilir kılar. İşte bu yüzden, Kur’an’ın bir “nur” yani ışık olarak tanımlanması boşuna değildir. Işık, karanlıkta yön bulmayı sağlar. Bugünün insanı için asıl karanlık, bilgi eksikliği değil; yönsüzlüktür.
İslam medeniyetinin inşa süreci, bu ışıkla başlamış ve şekillenmiştir. Kur’an sadece ilkeleri sunmakla kalmaz, aynı zamanda bu ilkeleri hayata geçirmiş bir örnek olan Peygamber'in yaşamını da merkeze alır. Bu, soyut bir öğreti değil; ete kemiğe bürünmüş bir hikmettir. Peygamber'in hayatı, vahyin bir toplum kurma sürecindeki pratiğidir. O yüzden İslam medeniyeti, en net ve şeffaf biçimde kayıt altına alınmış medeniyetlerden biridir. Kurucusunun hayatı ayrıntılı biçimde bilinmekte, ilkelerle pratik arasındaki bağ güçlü şekilde kurulmaktadır. Bu, onu diğer kültürel yapı ve geleneklerden ayıran önemli bir farktır.
Fakat bugün bu medeniyetin takipçileri olarak, bu ışıkla ne kadar irtibat kurabildiğimiz tartışmalıdır.
Kur’an, yalnızca okunmak için değil, yaşanmak için indirilmiştir. Yaşanmak ise ancak onu anlayarak mümkün olur. Bu anlayış, sadece Arapça bilmek değil, zihinsel ve kalbi bir açıklığı da gerektirir. Kur’an’a “el-kitap” denmesi, onun yalnızca geçmişin değil, bugünün ve geleceğin de kitabı olduğunun işaretidir. Onu tarihsel bir belgeye indirgemek, içindeki çağrıyı ıskalamaktır. Her yeni gün, Kur’an’ın yeni bir anlam katmanını keşfetmek için fırsattır.
İnsan, hafızasıyla insandır. Geçmişi olmayanın yönü, kimliği, kökü olmaz. Bugün toplumsal kırılmalar, sadece ekonomik ya da siyasal krizlerden değil, anlamın çözülmesinden kaynaklanıyor. Bu çözülmeyi onarmanın yolu, bireysel farkındalık kadar kolektif hafıza inşasından geçiyor. Kur’an bu hafızanın en sağlam taşıyıcısı olarak, insanı hem kendine hem topluma karşı sorumlu kılar. Bu sorumluluk, modern anlamda bir yük değil; var olmanın bilinciyle gelen bir mesuliyettir.
Sonuç olarak, vahiy bugün bizim için neden önemli diye sormak yerine, belki de şöyle sormalıyız: Onsuz kalan insanlık neyi kaybetti? Çünkü asıl mesele, inanmaktan öte, hatırlamaktır. Anlamı, kökü, yönü hatırlamak... Belki de bu çağın en büyük inkârı, hakikatin değil, hafızanın kaybıdır.
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
